Cypriaan De Rore

Geboren in Ronse

Na vele eeuwen staat De Rore's geboorteplaats eindelijk vast. De Rore werd in 1515/1516 geboren in Ronse en niet in Mechelen, zoals voorheen gedacht werd. Deze vaststelling is voornamelijk te danken aan het speurwerk van Albert Cambier (voormalige conservator van de stad Ronse) die samen met Jessie Owens genealogisch onderzoek omtrent onze Cypriaan De Rore verrichtte. Een belangrijk punt hierin is natuurlijk de naam De Rore.

De naam 'De Rore'

Dit blijkt een oervlaamse naam te zijn en geen veritalianiseerde versie, zoals bij componisten wel vaker het geval is, denken we maar aan Philippus De Monte oftwel Philippe Vanden Berghe. De Rore of De Rodere betekent zoveel als 'iemand die met een zeis braak terrein schoonmaakt'. Daarvan getuigt ook het wapenschild, namelijk twee gekruisde zeisen, waarvan nog sporen terug te vinden zijn in de Crypte van de Sint-Hermeskerk.

Als componist signeerde hij zijn werk met Cipriano De Rore en dit als het om Italiaanse geschriften/prints ging. In het Nederlands werd dat snel Cypriaan De Rore.

Maar hoe kwam il divino Cipriano, een lofprijzing die reeds tijdens zijn leven werd toegekend, aan zijn muzikale training?

Cambier en anderen zijn van mening dat hij al jong in de kring rond Margaretha van Parma vertoefde. Margaretha van Parma, ons allen bekend als de Nukerkse onwettige dochter van Keizer Karel, reisde vaak naar Italië, mogelijk met Cypriaan in haar entourage.

Deze doordachte stellingen zullen steeds voor discussie vatbaar zijn, aangezien er pas sinds het jaar 1542 duidelijke bewijzen zijn, namelijk een brief van De Rore's verblijf in Italië, meer bepaald in Brescia, een stad in 't noorden van Italië en in de invloedssfeer van Venetië. Er is eveneens speculatie over het gegeven of hij in Venetië bij Adriaan Willaert, kapelmeester aan de San Marcobasiliek, in de leer is geweest. Algemeen wordt verondersteld dat hij in Venetië Willaert ontmoette en mogelijks ook frequenteerde.

Zijn eerste gedocumenteerde aanstelling is die als kapelmeester aan het hof van Ercole II d'Este te Ferrara (1546-1559), één van de belangrijkste centra van de Italiaanse Renaissancekunst. Maar hij was reeds voor 1546 erg beroemd omwille van zijn 2 eerste madrigaalboeken, gepubliceerd in 1542 en 1544. Met deze werken vernieuwde hij de manier van componeren door de muziek, meer dan de componisten voor hem, de gevoelens die in de tekst lagen uit te drukken.

De periode in Ferrara was voor Cypriaan de productiefste met een honderdtal composities, een groot deel van zijn totale oeuvre. Daaronder bevonden zich een aantal composities ter ere van het hof te Ferrara, bijvoorbeeld de Missa Praeter rerum seriem. In deze zevenstemmige mis brengt hij enerzijds hulde aan zijn voorganger Josquin Desprez, aangezien deze mis gebaseerd is op het gelijknamig motet van laatstgenoemde. Anderzijds voegt hij aan dit zesstemmig model een zevende stem toe en dit ter ere van Ercole II d'Este met de vermelding:"Hercules secundus dux Ferrariae quartus vivit et vivet".

Vooral een componist van madrigalen

Cypriaan De Rore was voornamelijk een componist van madrigalen, dit zijn meerstemmige vocale composities op een Italiaanse poëtische tekst, bijvoorbeeld van Petrarca. In zijn eerste madrigalenboek kiest hij nog voor sonnetten met een donkere thematiek.

In de latere madrigaalbundels tekent zich een evolutie af in De Rore's muzikale stijl. Hij evolueert van een compacte polyfonie, volgens Venetiaans model, naar een transparantere textuur, waarbij homofonie en declamatie de tekstverstaanbaarheid bevorderen. De toenemende aandacht voor de tekst komt muzikaal tot uitdrukking, want in de tekst vertolkte affecten worden muzikaal verklankt. De Rore's toenemende aandacht voor de tekst en muzikale dramatiek vormt de basis voor de evolutie naar de seconda prattica waaruit later de barokmuziek zou ontstaan. Via De Rore's leerling Giaches De Wert kan immers een rechtstreekse lijn getrokken worden naar de muziek van Claudio Monteverdi. In 1558 zal Cypriaan naar Munchen, Beieren en Vlaanderen reizen. En na de dood van zijn broodheer in 1559 keerde hij terug naar Ronse, zijn geboortestad, die hij afgebrand aantrof. Zijn rijke schoonzus bedacht de stad Ronse met een financiële bijdrage voor de heropbouw van de kerk.

De Rore behield in deze periode (namelijk van 1559 tot aan zijn dood) nauwe contacten met het Brusselse hof van Margaretha van Parma. Door haar toedoen zal De Rore in 1561 opnieuw een positie in Italië, aan het hof van haar man Ottavio Farnese in Parma, verwerven. Niet lang daarna volgde hij Adriaan Willaert op als kapelmeester aan de San Marcobasiliek. Maar nauwelijks een jaar later was al weer terug in Parma. Was het omdat Farnese hem absoluut terug wilde of voelde De Rore zich niet op zijn plaats in Venetië? In de literatuur leest men vooral de tweede reden. Hij werd alleszins zeer goed terug in Parma ontvangen en kreeg daar op zijn aandringen een eigen huis.

Terug in Parma bleef de polyfonist internationale contacten behouden. Uit documenten blijkt dat hij in de running was om kapelmeester te worden aan het hof van Ferdinand II. Cypriaan stierf echter in de maand september van het jaar 1565, nog voor hij vijftig werd. Het wapenschild van zijn familie siert een gedenksteen in de kathedraal van Parma.

De betekenis van Cypriaan De Rore

De betekenis van Cypriaan De Rore valt niet te onderschatten. Enerzijds wordt hij in het legendarische Artusi-Monteverdi debat enkele tientallen jaren later door beide kampen geëerd. Dit debat behandelt de zeventiende eeuwse muzikale avant-garde, verdeeld in twee kampen. Terwijl de conservatieve Giovanni Maria Artusi onze Cypriaan bestempelde als een prachtig voorbeeld van de traditionele polyfone stijl (prima prattica), loofde Guilio Cesare Monteverdi (broer van Claudio) hem als de grondlegger van de seconda prattica, waarin de affectieve inhoud van de tekst haar weerklank vindt in de muzikale dramatiek. Als vernieuwer heeft De Rore rechtstreeks invloed op de muzikale stijl van latere componisten zoals Claudio Monteverdi. Uit bovenstaand vermeld debat blijkt eveneens de veelzijdigheid van Cypriaan De Rore's oeuvre. 

Kort overzicht van het leven van Cypriaan De Rore

• 1515/1516: geboren in Ronse
• ca. 1540(?)-1545: vermoedelijk verblijf in Venetië in de kring van Willaert
• 1545/1546-1559: kapelmeester aan het hof van Ercole II d'Este, hertog van Ferrara
• 1558 en 1559: bezoek aan zijn ouders in Vlaanderen
• 1560-1563: in dienst van Margaretha van Parma in Brussel en haar echtgenoot Ottaviano Farnese in Parma
• 1563-1564: opvolger van Willaert als kapelmeester aan de San Marco in Venetië
• 1564-1565: opnieuw in dienst van Farnese in Parma september 1565: overlijden in Parma

Meer info

Meer informatie over Cypriaan De Rore kan je terugvinden op de website http://www.cypriaanderore.be

Ook interessant

Op 27/09/2019 verscheen 'Missa Vivat Felix Hercules', een CD met uitsluitend composities van De Rore van het Duitse ensemble Weser-Renaissance Bremen o.l.v. Manfred Cordes.

Het Amerikaanse Blue Heron bracht op 4/10/2019 een CD uit met het madrigalenboek van Cypriaan De Rore: 'Cipriano de Rore: I madrigali a cinque voci'. In het voorjaar van 2022 tourde Blue Heron door Europa, met een optreden op maandag 6 juni in de Sint-Martinuskerk.